---

ΙΩΑΝΝΗΣ ΔΑΣΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗΣ Η ΒΛΑΧΟΣ Οι Κρητικοί παραμένουν διαχρονικά ασύγκριτοι στη γενναιότητα κατά τους αγώνες για την ελευθερία της Πατρίδας. Το έθνος ξεσηκώθηκε κάθε φορά που οι εσωτερικές και εξωτερικές συνθήκες του επέτρεπαν να διεκδικήσει την εθνική και πολιτική του χειραφέτηση. Στα βουνά των Σφακίων, που γεννούν ανυπότακτους και υπερήφανους πολεμιστές, ποτέ δεν ρίζωσε ο ξένος κατακτητής, ούτε στάθηκε δυνατό οι κάθε είδους αλυσίδες να σκλαβώσουν τις αδούλωτες ψυχές και να φυλακίσουν το ελεύθερο πνεύμα της Κρήτης. Μεγάλη και τραγική μορφή της Κρητικής και ειδικότερα της Σφακιανής ιστορίας υπήρξε ο Ιωάννης Δασκαλογιάννης ή Βλάχος. Είχε γεννηθεί γύρω στα 1730 στην Ανώπολη Σφακίων κι ήταν γόνος επιφανούς οικογένειας που έφερε το επώνυμο Βλάχος. Ευθυτενής, αγέρωχος, επιβλητικός όμορφος άνδρας, με πλείστα προτερήματα, ήταν εύπορος πλοιοκτήτης, με τέσσερα μεγάλα τρικάταρτα καράβια και αρκετά άλλα που τα νοίκιαζε, είχε ταξιδέψει στα λιμάνια της Μεσογείου κι είχε αποκτήσει μαζί με τον πλούτο και ευρεία γνώση του κόσμου και των προβλημάτων της εποχής του. Η εξωτερική του εμφάνιση και η συμπεριφορά του είχαν ευρωπαϊκό και κοσμοπολίτικο ύφος για τα μέτρα της εποχής. Ο ιστορικός των Σφακίων Γρηγόριος Παπαδοπετράκης σημειώνει ότι. «.. Ήταν ο μόνος τότε εν Κρήτη, ο φορών Ευρωπαϊκήν στολήν...», ενώ ο αγράμματος τυροκόμος Μπάρμπα Μπατζελιός, στο περίφημο στιχούργημά του «Το τραγούδι του Δασκαλογιάννη», που γράφτηκε το 1786, δίνοντας εξαιρετικές λεπτομέρειες για το Δασκαλογιάννη και την επανάσταση του 1770, τονίζει και την εξωτερική παρουσία του Σφακιανού άρχοντα: Κάθε Λαμπρή και Κυριακή έβανε το καπέλο Και του Πρωτόπαππα λέγε το Μόσκοβο θα φέρω... Μεγάλη σημασία για τη φήμη και τα σχέδια του είχαν οι γνωριμίες του με επιφανείς Έλληνες και ευρωπαίους της εποχής του. Στο εξωτερικό άλλωστε έτυχε εξαιρετικής εκπαίδευσης και εξ αιτίας αυτής της μόρφωσης του, αποκλήθηκε και Δάσκαλος Γιάννης - Δασκαλογιάννης. Σε τουρκικό έγγραφο αναφέρεται ήδη το 1750 ως γραμματικός και το 1765 ως «κετχουντάς», πρόεδρος δηλαδή της επαρχίας του. Μαζί με τον Νικολό Σγουρομάλλη, αντιπροσώπευαν την επαρχία σε δικαστικές και φορολογικές υποθέσεις ενώπιον των αρμόδιων αρχών. Φύση επαναστατική, ασκούσε μεγάλη επιβολή στους συντοπίτες του κι επανειλημμένα διακρίθηκε για τη μεσολάβηση του σε περιπτώσεις διαφορών μεταξύ των Χριστιανών και εξισλαμισθέντων Κρητών - οι τελευταίοι μάλιστα απετέλεσαν τον πυρήνα των φανατικών τουρκοκρητών. Από το 1760 του είχε ανατεθεί η γενική αρχηγία των όπλων της περιφέρειας του, ενώ ηγήθηκε και της επανάστασης του 1769. Η επανάσταση αυτή, ενταγμένη στα γνωστά Ορλωφικά, υπήρξε απίστευτα σκληρή, αιματηρότατη και αποτελεί μια δραματική πτυχή στην Ιστορία της Κρήτης. Ο Δασκαλογιάννης γνώριζε τον Μπέη της Μάνης Εμμανουήλ Μπενάκη και, πιθανόν μέσω αυτού, τον Θεόδωρο Ορλώφ, τον οποίο η Μεγάλη Αικατερίνη, αυτοκράτειρα της Ρωσίας είχε αποστείλει στην Πελοπόννησο το 1769 για να κινητοποιήσει τους πρόκριτους και να προπαρασκευάσει επανάσταση, σε αντιπερισπασμό του ρωσοτουρκικού πολέμου που προετοιμαζόταν από το 1768. Τα σχέδια του Δασκαλογιάννη για απελευθερωτικό κίνημα στην Κρήτη εναρμονίζονταν με το γενικό πολιτικό κλίμα και τα οράματα της εποχής του. Ο ίδιος είχε πεισθεί για την ειλικρίνεια των ρωσικών προθέσεων και των υποσχέσεων για ενεργό στήριξη της Κρητικής εξέγερσης: Με τση Βλαχιάς τον Πρίντζιπα τάχομε μιλημένα Τούρκο να μην αψήσομε στον τόπο μας κιανένα Κι ο Μόσκοβος ογλήγορα καράβια θε να μπέψει Τσι δουλωμένους Χρισθιανούς μεμιάς να ξεμιστέψει Δείχνει ντου και τα γράμματα πού ''χε απ'' τη Ρωσία Κι άπου το Μπέη του Μωριά και Μπέη τση Βλαχίας Που μέσα ''κει του λέγασι «Δάσκαλε χαζιρεύγου Καράβια απ'' τη Μοσκοβιά κι ασκέρια θα κατέβου Και σαν ακούσεις πόλεμο σε τούτανά τα μέρη Να ξεκινήσεις το γι'' ευτύς με ούλο σου τ'' ασκέρι...» Είναι σαφές λοιπόν ότι η Κρητική επανάσταση του 1770 εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο της αντιτουρκικής πολιτικής της Μεγάλης Αικατερίνης και αποτελεί μέρος των Ορλωφικών. Τα γεγονότα εξελίχθηκαν ραγδαία μετά την επανάσταση της Μάνης το 1769, στην οποία έλαβαν μέρος και πολλοί Σφακιανοί. Όλο το 1769 και τι αρχές του 1770 ο Δασκαλογιάννης προετοίμαζε την επανάσταση, με τη συγκέντρωση εφοδίων και όπλων και την οχύρωση επίκαιρων σημείων, παρά το γεγονός ότι αρκετοί ήταν διστακτικοί για το εγχείρημα ή είχαν και εντελώς αντίθετες απόψεις. Μεγάλες επιφυλάξεις φαίνεται να είχε ο θείος του Δασκαλογιάννη, ο Πρωτόπαππας. Δάσκαλε Γιάννη λέει ντου έλα στο λοϊσμό σου Ούλης τση Κρήτης το λαό θα πάρεις στο λαιμό σου Και θε να βάλεις τα Σφακιά εκειά που δεν χωρούσι Κι ούλοι οι Πασάδες κι η Τουρκιά επά θα μαζωχτούσι Κι όσιε ναρθούν τα κάτεργα κι ο Μόσκοβος να φτάσει Δεν θάχει σπίτι Σφακιανός εις τα Σφακιά να κάτσει.... Στα τέλη του 1769, το σύνθημα είχε δοθεί με την κάθοδο του ρωσικού στόλου στο Αιγαίο, δεν μας είναι όμως γνωστές οι συνθήκες, ούτε οι ακριβείς ημερομηνίες της Κρητικής εξέγερσης. Το πιθανότερο είναι οι πρώτες επαναστατικές κινήσεις να άρχισαν το Πάσχα του 1770, οπωσδήποτε όμως ο σουλτάνος γνώριζε τα σχέδια των επαναστατών ήδη από τις αρχές Μαΐου. Δυστυχώς το κίνημα αυτό κατέληξε πολύ σύντομα σε αποτυχία, αφού εκτός των Σφακιανών, κανείς άλλος δεν συνέδραμε την επανάσταση. Σουλτανικό φιρμάνι με χρονολογία 7 Μαΐου 1770, υποδεικνύει στις τοπικές αρχές της Κρήτης τους τρόπους αντιμετώπισης των επαναστατικών ενεργειών : ... Εάν πεισθείτε αναμφισβητήτως και εξακριβώσετε πλήρως ότι ούτοι (οι Σφακιανοί) προβαίνουν εις ανατρεπτικάς ενεργείας και προδοτικάς πράξεις κατά της Αυτοκρατορίας μου και κατά των Μουσουλμάνων και κριθεί επιβεβλημένη συμφώνως τω Ιερώ Νόμω η σφαγή και ο αφανισμός αυτών, τότε συνοδά τω εκδοθέντι ιερώ Φετβά, προβείτε εν ομοφωνία και συμπράξει εις την σφαγήν και τον αφανισμόν αυτών, αποκαθαίροντες και εξυγιαίνοντες τον νομόν από τα ειδεχθή πτώματα των ανθρώπων τούτων και αποκαταστήσετε την τάξιν και ασφάλειαν και εμπιστοσύνην του λαού... Χωρίς διάκριση λοιπόν και με πρωτοφανή αγριότητα, οι Τούρκοι συνελάμβαναν και έσφαζαν άνδρες, γυναίκες, παιδιά και γέροντες. Ολόκληρη η 4 στρατιωτική δύναμη των Σφακιανών δεν ξεπερνούσε τους 2000 άνδρες αν και με αρκετά πολεμοφόδια και όπλα. Επί κεφαλής των ανδρών αυτών από όλη την περιφέρεια, ο Δασκαλογιάννης, αντιμετώπισε τη φοβερή τουρκική αντίδραση που εκδηλώθηκε στα μέσα Μαΐου του 1770. Περίπου 15.000 Τούρκοι με ισχυρό οπλισμό βρέθηκαν στις παρυφές των Σφακίων, προχωρώντας από τον Αποκόρωνα. Ταυτόχρονα από τρία σημεία άρχισε η επίθεση των Τούρκων και μετά την πρώτη μάχη στην Κράπη, οι Σφακιανοί αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν σε υψηλότερα σημεία. Ολόκληρο το θέρος και το φθινόπωρο αγωνίσθηκαν με απαράμιλλο θάρρος και γενναιότητα. Μα τα χωριά τους αφανίσθηκαν, πυρπολήθηκαν και καταστράφηκαν, η επαρχία ολόκληρη γνώρισε πρωτοφανή αγριότητα, λεηλασία και ερήμωση, πολλοί αιχμάλωτοι οδηγήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα του Ηρακλείου. Οι ελπίδες για ρωσική βοήθεια εξανεμίσθηκαν και μοναδική λύση ήταν η υποταγή και αποδοχή σκληρότατων και εξοντωτικών όρων αμνηστείας. Σύμφωνα με αυτούς: οι Σφακιανοί έπρεπε να πληρώνουν τον κεφαλικό φόρο που είχαν αρνηθεί στο παρελθόν, έπρεπε να παραδώσουν τα όπλα και τα εφόδια τους, να παραδοθούν οι πρωταίτιοι αρχηγοί τους, να μην έρχονταν σε επικοινωνία και ανεφοδιασμό των χριστιανικών πλοίων που έφταναν στα λιμάνια τους, να επιχειρούν να συλλαμβάνουν τα χριστιανικά πληρώματα των πλοίων και να τα αποστέλλουν στο Χάνδακα. Κι ακόμη να μην επιτρέπεται η επιδιόρθωση, ανακαίνιση και ανέγερση χριστιανικών ναών, να ασκείται η δικαστική εξουσία στα Σφακιά από αξιωματικό και ιεροδίκη που θα διορίζονταν από την τουρκική Αρχή του Χάνδακα, να πληρώνουν οι Σφακιανοί το φόρο της δεκάτης, να μην επιτρέπεται η ανέγερση υψηλών κτισμάτων (πύργων) και η τοποθέτηση χριστιανικών συμβόλων σε αυτά, να απαγορεύονται οι χριστιανικές τελετές και οι κωδωνοκρουσίες, να παραδοθούν οι αιχμάλωτοι Τούρκοι και να υποχρεωθούν οι Σφακιανοί να φορούν την προκαθορισμένη ενδυμασία για τους ραγιάδες της Κρήτης. Οδυνηρό επίσης κι αξεπέραστο για τον Αρχηγό των Σφακίων ήταν το γεγονός της αιχμαλωσίας των δύο θυγατέρων του. Όπως και κάποιοι άλλοι Σφακιανοί που είχαν επιχειρήσει να σώσουν τους οικείους τους στέλνοντας τους στη νότια Πελοπόννησο και τα Κύθηρα, ο Δασκαλογιάννης, είχε στείλει τα μικρότερα παιδιά του, 2 κορίτσια και δυο αγόρια, το Νικόλαο και τον Ανδρέα, στα Αντικύθηρα. H γυναίκα του, η Σγουρομάλλινη, η εκπληκτικής καλλονής Χρυσομαλλούσα των Σφακίων, με τις μεγαλύτερες κόρες της Μαρία και Ανθούσα επεχείρησε κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων να διαφύγει επίσης στα Αντικύθηρα όπου βρίσκονταν και τα υπόλοιπα παιδιά τους. Όμως στη μάχη της Αράδαινας η Σγουρομάλλινη τραυματίσθηκε και τα κορίτσια πιάστηκαν αιχμάλωτα. Μετά τη φοβερή αυτή τροπή των γεγονότων, την καταστροφή της επαρχίας και τα προσωπικό του δράμα, παρακινούμενος από το πατρικό του φίλτρο, αλλά κυρίως από τη σφοδρή του επιθυμία να διασώσει τους συντοπίτες του, ο Σφακιανός ήρωας, εξιλαστήριο θύμα της φοβερής κατάστασης, παραδόθηκε μόνος του, μαζί με τους έμπιστους άνδρες του στους δυνάστες της Κρήτης, έχοντας την ελπίδα πως με την εθελοθυσία του αυτή θα μπορούσε να εξασφαλίσει την ελευθερία των προσφιλών του προσώπων και την ελάφρυνση της θέσης των Σφακιανών. Τση Κρήτης τσ άλλους χριστιανούς απού ναι στο σουλτάνο Λεν τσίχετε για τίβοτσι στον κόσμο τον απάνω Γι αυτό και γω αποφάσισα την Κρήτη να σηκώσω Κι απού τα νύχια των τουρκώ να την ελευθερώσω Πρώτα για την πατρίδα μου, δεύτερο για την πίστη Τρίτο για τσ''άλλους χριστιανούς που κάθουνται στην Κρήτη Γιατί κι αν είμαι Σφακιανός, παιδί τση Κρήτης είμαι Και να θωρώ τσι Κρητικούς στα βάσανα πονείμε... ... Αναφέρει σαν απάντηση του ηρωικού Σφακιανού ο ριμαδόρος Μπάρμπα Μπατζελιός όταν ο τελευταίος ανακρινόταν από τον πασά του Κάστρου Χουσεϊν. Οι ελπίδες του όμως διαψεύσθηκαν. Η απόφαση για τη θανατική του εκτέλεση πάρθηκε άμεσα. Και ο πασάς τον αγροικά, τ'' αχείλι του δαγκάνει Τα σωθικά του χοχλακούν και βράζουν σαν καζάνι Τουρκολογά κι αγριεύεται, ηγ''η όψιν του μαυρίζει Γδαρτό να τόνε κάμουσι αμέσως διορίζει Γλήγορα πάρετε τόνε να φύγει από μπροστά μου Να τόνε δω χωρίς πετσί να δροσιστεί η καρδιά μου... Στις 17 Ιουνίου του 1771, οι Τούρκοι τον έφεραν και τον έδεσαν σε υψηλό σημείο στην πλατεία Ατ-Μεϊντάν, στο Ηράκλειο, και τον έγδαραν ζωντανό, με τον τουρκικό όχλο να μαίνεται και μπροστά στα μάτια ενός από τους αδελφούς του, που έχασε τα λογικά του παρακολουθώντας το φρικιαστικό τέλος του Σφακιανού ήρωα. Η περιουσία του δημεύθηκε κι η οικογένεια του καταδιώχθηκε ανηλεώς. Τα υπόλοιπα αδέλφια του Δασκαλογιάννη, ο Γεώργιος, ο Μανούσος και ο Παύλος, διασώθηκαν στα Κύθηρα και επανήλθαν αργότερα στα πάτρια εδάφη. Από τις κόρες του Δασκαλογιάννη, η Μαρία παντρεύτηκε τον Αμπλουσαμέτ Πασά, μετά το θάνατο του οποίου έγινε καλόγρια στην Τήνο το 1823, χαρίζοντας στο ίδρυμα της Ευαγγελίστριας όλη την περιουσία της, εφόσον δεν κατέλειπε απογόνους. Από τα υπόλοιπα παιδιά του Δασκαλογιάννη, η Ελευθερούσα παντρεύτηκε τον πλουσιώτατο Γιαλί Χουσεϊν Βέη και η Ανθούσα, που εσφαλμένα αναφέρεται ότι αυτοκτόνησε, τον χρυσοχόο του Γενικού Διοικητή Κρήτης, Γεώργιο Παχυνάκη, ενώ απόγονοι του γιου του Δασκαλογάννη Ανδρέα ήταν ο ηγεμόνας της Σάμου Ανδρέας Κοπάσης και ο πρόεδρος της Επαναστατικής Κυβερνήσεως του 1821 στην Κρήτη Ανδρέας Κριαράς. Οι έγκλειστοι Σφακιανοί, όσοι επιβίωσαν μέσα στα ανήλιαγα τουρκικά μπουντρούμια, κατόρθωσαν μετά από τρία χρόνια να δραπετεύσουν και να ξαναγυρίσουν στα Σφακιά, ανθρώπινα ράκη που αντίκρισαν με απελπισία τον ερημωμένο κρανίου τόπο τους. Η επανάσταση του Δασκαλογιάννη ήταν το πρώτο σκίρτημα της Ελευθερίας στην τουρκοκρατούμενη Κρήτη, αλλά και η πρώτη οδυνηρή εμπειρία που προοιώνιζε τη δραματική εξέλιξη της ιστορικής συνέχειας των αγώνων στα χρόνια που θα ‘ρχονταν. Στην Κρήτη ο αγώνας για την ελευθερία, ο πόλεμος κατά του ξένου κατακτητή, έγινε βίωμα του λαού, καθημερινή άσκηση πολέμου στα βουνά και τους κάμπους του Νησιού. Κι ο τραγικός του θάνατος του Πρωτομάρτυρα των Σφακίων, η αιμάτινη σφραγίδα στο πολυσέλιδο βιβλίο της Κρητικής ιστορίας, ανεξίτηλο και αιώνιο σημάδι της αδούλωτης ψυχής των παιδιών αυτού του πολυβασανισμένου τόπου.