Η προστασία της Μονής και των εξαρτημάτων της (Καθολικό Αγ. Ιωάννη Ερημίτη, μετόχι Παναγίας Κουμαρέ, Μετόχι Αγ. Αντωνίου, Μετόχι Παναγίας Αρκουδιώτισσας), που είναι χαρακτηρισμένα ιστορικά διατηρητέα μνημεία, συνδέεται και με την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος καθώς η κύρια οροσειρά του Σταυρού, πάνω στην οποία είναι κτισμένα, αποτελεί ένα μοναδικό χώρο φυσικού κάλλους με δύο φαράγγια (του Γουβερνέτου και «του Αγίου το Αυλάκι»).
Κτισμένη σ’ ένα μικρό οροπέδιο της χαμηλής οροσειράς του Ακρωτηρίου, η Μονή του Γδερνέτου υψώνει το φρουριακό όγκο της, αλλοιωμένο από τις μεταγενέστερες επεμβάσεις, οι οποίες, όμως, δεν έχουν βλάψει ουσιαστικά το αρχικό κτίσμα.
Σε γενικές γραμμές μπορούμε να διακρίνουμε τέσσερις κύριες οικοδομικές φάσεις:
α) τον οχυρό περίβολο με τις κύριες εγκαταστάσεις της Μονής, β) το Καθολικό, γ) το νάρθηκα και τα παρεκκλήσια του καθολικού και δ) τις καταστροφικές επεμβάσεις του 20ου αι.
Ο περίβολος και τα κτίσματα σώζονται με αλλοιώσεις, μικρές στη δυτική και νότια πτέρυγα, μεγαλύτερες στις άλλες δύο. Οι επεμβάσεις αυτές έγιναν κυρίως μέσα στον 20ο αιώνα. Ο ναός ολοκληρώθηκε σε τρία στάδια, μόλις το 1894. Η κατεδάφιση της ανατολικής πτέρυγας με το κοιμητηριακό παρεκκλήσιο του Αγίου Προκοπίου έγινε στη δεκαετία του 1950 για να ευρυχωρήσει το καθολικό, στην ανατολική πλευρά του οποίου υπήρχε μόλις μια στενή δίοδος. Στη θέση των αρχικών κτισμάτων έγινε μια κατασκευή, ενώ τα κτίσματα ανακατασκευάστηκαν στην εξωτερική πλευρά της ανατολικής πτέρυγας.
Η Μονή Γδερνέτου κτίστηκε, με βάση δύο επιγραφές στο υπέρθυρο της κυρίας εισόδου και στο διακοσμητικό φεγγίτη -εντοιχισμένο σε δεύτερη χρήση σήμερα- στον τοίχο της κατεδαφισμένης ανατολικής πτέρυγας, ανάμεσα στα 1537 και 1548 κάτω από αδιευκρίνιστες προς το παρόν συνθήκες, πάντως όχι άσχετες με την ανεξάρτητη δράση των Ορθόδοξων μοναχών στην Κρήτη.
Το αρχικό συγκρότημα συνδέεται αρχιτεκτονικά με τις καλλιτεχνικές τάσεις του πρώτου μισού του 16ου αι., στις οποίες μπορούμε να αποδώσουμε το χαρακτηρισμό «μεταβατικές». Κατά την τρίτη δεκαετία του 17ου αι. και σε μία πιθανή απόπειρα ελέγχου της Μονής από τους Ενετούς, ορίζεται ως προσωρινός ηγούμενος ο δραστήριος Ιερεμίας Τζαγκαρόλος, ο οποίος ασχολείται με την αναδιοργάνωση αλλά και με οικοδομικά έργα. Στον Ιερεμία αποδίδουμε την οικοδόμηση του νέου καθολικού, το οποίο εκφράζει διαφορετικές καλλιτεχνικές αντιλήψεις απ’ ό τι το υπόλοιπο συγκρότημα. Η όλη υπόθεση δεν είναι άσχετη με τις ιστορικές και καλλιτεχνικές συνθήκες, που επικρατούν στις αρχές του 17ου αι., σε αντιδιαστολή με το πρώτο μισό του 16ου αι.
Αναλυτικότερα, κατά τους πρώτους αιώνες της Ενετοκρατίας και μέσα στα πλαίσια του περιορισμού της Ορθόδοξης Εκκλησίας, δεν κτίζονται μεγάλα εκκλησιαστικά ή μοναστηριακά συγκροτήματα. Στο ενδιάμεσο χρονικό διάστημα και μέχρι τα μέσα του 16ου αι., κτίζονται, κυρίως, μικρές μονές, μάλλον ησυχαστήρια.
Η απόμερη θέση της, η φρουριακή συγκρότηση, οι μικρές διαστάσεις και τα περιορισμένα ανοίγματα, η απλότητα των μορφών και η έλλειψη μνημειακού χαρακτήρα, εντάσσουν και τη Μονή Γδερνέτου σ’ αυτήν την ομάδα. Η κλίμακα των Μονών αυτών και η ύπαρξη τους σε απομονωμένες περιοχές συνδέουν την ίδρυση τους περισσότερο με τη δράση μεμονωμένων Ορθόδοξων μοναχών, παρά την έντονη δραστηριότητα που παρατηρείται με την ενθάρρυνση των Ενετικών αρχών, από τα μέσα του 16ου αι. Κατά την όψιμη Ενετοκρατία η θρησκευτική πολιτική των Ενετών απέναντι στο ορθόδοξο στοιχείο γίνεται πιο ανεκτική, πράγμα που ευνοεί την κατασκευή μεγάλων εκκλησιαστικών κτισμάτων, καθώς και την ανακαίνιση ή αναδιοργάνωση μεγάλων Μονών. Έτσι, στο γενικά απλό σύνολο της Μονής Γδερνέτου αποτελεί αντίθεση το μεγαλοπρεπές και ασφυκτικά πιεσμένο από την ανατολική πτέρυγα, που αργότερα κατεδαφίστηκε, τρίκογχο καθολικό. Τόσο τα τυπολογικά και μορφολογικά στοιχεία, όσο και η θέση και κλίμακά του βρίσκονται σε ασυμφωνία με το υπόλοιπο συγκρότημα. Το πιθανότερο είναι να πρόκειται για το υπόλοιπο από κάποιον αρχικό, μονόχωρο ναό, ο οποίος παραχώρησε σταδιακά τη θέση του στον μεταγενέστερο τρίκογχο.
Η κατασκευή του νέου καθολικού της Μονής δεν είχε ολοκληρωθεί κατά το χρόνο κατάληψης των Χανίων από τους Τούρκους (1645). Είχε τελειώσει ο τρίκογχος κυρίως ναός και είχε αρχίσει η κατασκευή της κατάκοσμης από λαξευτή πέτρα όψη του νάρθηκα, που αντιγράφει αυτήν της Αγίας Τρίαδας.
Από την ίδρυση της η Μονή Γδερνέτου συνδέεται με τη λατρεία του Αγ. Ιωάννη του Ερημίτη.
Στα τέλη του 16ου αι. η Μονή φροντίζει, εξαιτίας της μεγάλης αύξησης του αριθμού των προσκυνητών του Αγ. Ιωάννη, να κτίσει μεγαλύτερο ναό και κτίσματα, τα οποία αργότερα επεκτείνει κοντά στη σπηλιά όπου έζησε και κοιμήθηκε ο Άγιος.
Στα 1632 καθιερώνεται η λατρεία του ενώ στα 1894 κτίζεται στο καθολικό της Μονής το παρεκκλήσι του Αγίου. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας η Μονή αναφέρεται επανειλημμένα και ως «Μονή του Αγ. Ιωάννη του Ερημίτη», αν και είναι αφιερωμένη στην Κυρία των Αγγέλων.
|
προεπισκόπηση εκτύπωσης