Απόσπασμα από το βιβλίο του Ιωάννη Φατσέα "Νεροκούρου Παλιές Αναμνήσεις"
ΚΟΥΜΠΕΣ
Ο σημερινός οικισμός Κουμπές πήρε το όνομα αυτό από το τούρκικο τέμενος που βρίσκεται στη διασταύρωση, της λεωφόρου Ηρακλείου επέκταση Κων/νου Καραμανλή και οδών Αναγνώστου Γογονή και Παναγούλη, που ήταν και όρια της κοινότητος Νεροκούρου με το δήμο Χανίων. Τη δεκαετία του '50 ο δήμος Χανίων επεκτάθηκε μέχρι τον Καλυκά και νέο όριο τη λεωφόρο Σούδας αποσπώντας από το Νεροκούρου την περιοχή μετόχι Μπάρμπου, Λειβάδια μέχρι τον χείμαρρο Μαρόνι ανατολικά.
Η περιοχή Κουμπέ τα παλιά χρόνια είχε ελάχιστα σπίτια, τα μετόχια Μπάρμπου και Μιχαήλ Μαρκάκη με το εκκλησάκι των Αγίων Αποστόλων και αργότερα του Χαράλαμπου Γκογκολάκη στη συμβολή των οδών Γογονή και λεωφόρου Καραμανλή. Τα Λειβάδια όλο το χειμώνα μέχρι αργά την άνοιξη ήταν μια απέραντη λίμνη που συγκέντρωνε αρκετούς κυνηγούς λόγω των πολλών υδρόβιων θηραμάτων.
ΚΑΛΥΚΑΣ
Ο Κάλυκας βρίσκεται νοτιοανατολικά του Κουμπέ. Είχε και αυτός ελάχιστα σπίτια, τα μετόχια Μεμέτ Αγά και Νεραϊδούς, των Καραδάκηδων με το φούρνο, του Βαγιωνή όπου υπήρχε και το "καρακόλη", σταθμός εφίππων Χωροφυλάκων, κάτι σαν τη σημερινή Άμεσο Δράση και τρία ή τέσσερα σπίτια στην ανατολική πλευρά της οδού Χρυσοπηγής.
ΑΓΡΟΚΗΠΙΟ
Βρίσκεται ανατολικά και εν συνεχεία του Καλυκά, στο βορειοανατολικό άκρο της κοινότητος Νεροκούρου. H περιοχή αυτή είχε ελάχιστα σπίτια και αυτά ήταν του Ιωάννη Διαμαντάκη, του Μυριδάκη, του Μπουρμπάκη, του Ιωάννη Μουζουράκη, των Σπανουδάκηδων, του Παπαδερού και τα μετόχια Μεμίση, Ντολάπα και Σαΐζ Αγά.
ΞΥΛΟΚΑΜΑΡΑ
Η περιοχή αυτή βρίσκεται στο μέσον της τ. Κοινότητος Νεροκούρου και πήρε το όνομα της από το γεφυράκι που βρίσκεται στη διασταύρωση της οδού Νεροκούρου και 25ης Μαρτίου. Είχε και αυτή ελάχιστα σπίτια. Του παππού μου, Εμμ. Μαράκη, στην ανωτέρω διασταύρωση, με τον πλάτανο και το πηγάδι που έπιναν νερό οι διαβάτες και τα υποζύγια, ξεκουράζονταν λίγο για να συνεχίσουν τον κουραστικό ποδαρόδρομο, ιδιαιτέρως οι Κεραμιανοί.
Λίγο δυτικότερα υπήρχε το σπίτι του Ιωάννη Καλογριδάκη και τα μετόχια Αλή Μπέη - αργότερα Εμμ. Μαραγκουδάκη, Αναστασίου Νινολάκη και Σακίρ Μπέη, αργότερα Ιωσήφ και Ιωάννη Ματσαμά και Μιχ. Γεωργουδάκη. Νοτιότερα η Καψαλώνα, μετόχι του Μάστρακα, αργότερα Κων. Βαρδάκη και εν συνεχεία Λεωνίδα Παντελάκη.
ΧΡΥΣΟΠΗΓΗ
Η περιοχή αυτή λόγω του ότι όλα τα κτήματα πέριξ της μονής ανήκαν σε αυτήν, δεν υπήρχαν γύρω από το μοναστήρι ξένες κατοικίες. Υπήρχε μόνο το κτιριακό συγκρότημα του μοναστηριού, που ήταν αρκετά μεγάλο και εκατό περίπου μέτρα νοτιότερα, στο κοιμητήριο Αγίου Γεωργίου, υπήρχε μικρός οικισμός που χρησίμευε για κατοικίες των εργαζομένων στις διάφορες εργασίες των τεραστίων κτημάτων του μοναστηριού, ζευγάδες, κηπουροί, αμπελουργοί, κτηνοτρόφοι κ.ά.
ΚΑΤΣΙΦΑΡΙΑΝΑ
Ο οικισμός αυτός ήταν ένα μικρό συγκροτημένο χωριουδάκι που πήρε το όνομα του από την πολυμελή οικογένεια των Κατσιφαράκηδων, που ίσως θα ήταν και οι πρώτοι κάτοικοι. Περιλαμβάνονται σ' αυτό τα μετόχια Βοσκάκη, μετέπειτα αδελφών Μανούσου και Νικολάου Καλλιτεράκη και Μουσταφά Σαρδελάκη, μετέπειτα Αθανασίου Πρα και Φίλιππα Βουλγαράκη.
Οι κάτοικοι των Κατσιφαριανών ήταν σχεδόν όλοι φτωχοί, διότι το χωριό τους είχαν αποκλείσει γύρω - γύρω ασφυκτικά τα τούρκικα μετόχια και τα κτήματα του μοναστηριού της Χρυσοπηγής, στα οποία εργάζονταν οι περισσότεροι, γυναίκες και άνδρες. Πολλοί Κατσιφαριανοί ήταν Πηγαδάδες, άνοιγαν καινούρια πηγάδια και βάθαιναν τα παλιά. Δουλειά πολύ δύσκολη την εποχή εκείνη, μα και κερδοφόρα, τότε που ύδρευση και άρδευση όλου του κάμπου γινόταν από τα πηγάδια.
ΑΓΙΟΙ ΣΑΡΑΝΤΑ
Ο οικισμός αυτός, που αποτελεί και χωριστή ενορία, πήρε το όνομα του από τον Ιερό Ναό Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων. Αποτελείται από τα εξής τέσσερα μετόχια: Κάτω μετόχι Μουλά Χανούμης που το 1923 εγκαταστάθηκαν δεκαπέντε περίπου οικογένειες Μικρασιατών προσφύγων, όλοι μέσα στα παλαιά σπίτια που κλείνει ο περίβολος του μετοχιού. Σήμερα όμως οι απόγονοι αυτών των οικογενειών και πολλοί ντόπιοι, ιδιαιτέρως Κεραμιανοί, έχουν οικοδομήσει έναν αρκετά μεγάλο οικισμό που φθάνει μέχρι την Ξυλοκαμάρα.
Το δεύτερο μετόχι είναι του Χάτζαλη. Αυτό αγοράστηκε και κατοικήθηκε από έξι Κισσαμίτες, οι οποίοι στην αρχή κατοίκησαν και αυτοί μέσα στο μετόχι. Τώρα έχουν αναπτύξει έναν αρκετά αξιόλογο οικισμό οι απόγονοι τους. Τα άλλα δύο μετόχια, του Φεσά και οι θόλοι, είναι ακατοίκητα με όλες τις συνέπειες της εγκατάλειψης.
ΝΕΡΟΚΟΥΡΟΥ
Το Νεροκούρου ήταν και είναι ένα πολύ ωραίο χωριό, κτισμένο στους πρόποδες της οροσειράς Αλιγάνου, με πανοραμική θέα από τη Σούδα μέχρι τα Χανιά και δυτικότερα το Κολυμπάρι και τον απέραντο κάμπο της περιοχής αυτής. Κατά τα γραφόμενα στο βιβλίο του κ. Σπανάκη είχε αλλάξει κατά διαστήματα πολλούς τρόπους διοικήσεως μέχρι το 1938 που αποτέλεσε ιδίαν Κοινότητα. Τώρα μαζί με τις Μουρνιές αποτελούν το δήμο Ελευθερίου Βενιζέλου, πρώτο σε πληθυσμό μετά το δήμο Χανίων. Μέχρι το 1923 οι κάτοικοι ήταν το πλείστον Χριστιανοί αλλά και Τούρκοι, οι οποίοι ανταλλάγησαν με τους Μικρασιάτες ομοφύλους και ομοθρήσκους αδελφούς μας.
ΤΖΟΥΜΠΑΝΑ
Η γειτονιά αυτή βρίσκεται 200 μέτρα ανατολικά του Νεροκούρου. Στον μεταξύ τους χώρο βρίσκονται το Σχολείο, το ωραίο γήπεδο και η πανέμορφη εκκλησία του Αγίου Γερασίμου. Όλα αυτά σε οικόπεδα έχουν παραχωρηθεί από το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου. Και τα κτήματα που κατέχει το Σχολείο είχαν παραχωρηθεί παλαιότερα από το Μοναστήρι. Αυτά προς ενημέρωση αυτών που νομίζουν και έχουν τη γνώμη ότι η Εκκλησία δεν ήταν πάντοτε σε κάθε ανάγκη στο πλευρό του λαού και του έθνους.
Τα Τζουμπανά, όπως το Νεροκούρου και τα Κατσιφαριανά ενώ έχουν αποκτήσει πολλά καινούργια και πολυτελέστατα σπίτια ο πληθυσμός τους δεν έχει αυξηθεί πάρα πολύ διότι πάντοτε ήταν πυκνοκατοικημένα. Εν αντιθέσει με τους υπόλοιπους οικισμούς της περιοχής Νεροκούρου. Ένα περίπου χιλιόμετρο νοτιοανατολικά των Τζουμπανών επί του λόφου Αρκαλιές υπήρχε παλαιά γειτονιά με το όνομα Γωνιανά. Σήμερα υπάρχουν μόνο χαλάσματα. Στη γειτονιά των Τζουμπανών, ίσως επειδή ο τόπος ήταν αρκετά ευπρόσβλητος από τους εκάστοτε επαναστάτες δεν κατοίκησαν ποτέ Τούρκοι.